نقش کود نیتروژن و بسترهای مختلف بذر در مدیریت تلفیقی علف‌های هرز گندم در شرایط آب و هوایی خوزستان

چکیده مقاله

سابقه و هدف: گندم به عنوان یک محصول استراتژیک نقش اساسی در امنیت غذایی کشور دارد. یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد گندم وجود علف‌های‌هرز می‌باشد. به دلیل اتکاء زیاد به روش‌های شیمیایی برای مدیریت علف‌های‌هرز گندم، پدیده بروز مقاومت علف‌های‌هرز به علف‌کش‌ها منجر به یک چالش بزرگ شده است. در مدیریت تلفیقی علف‌های‌هرز، روش‌های زراعی می‌تواند در کاهش بانک بذر و همچنین مهار علف‌های‌هرز موثر باشد. استفاده از روش‌های زراعی به مانند مدیریت کود به خصوص نیتروژن و همچنین بستر بذر (دروغین و کاذب) می‌تواند راهگشا باشد. هدف از انجام این تحقیق ارزیابی سطوح مختلف کود و بسترهای بذر بر وزن خشک علف‌های‌هرز، عملکرد و اجزای عملکرد گندم در شرایط آب و هوایی خوزستان می‌باشد.
مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت اسپلیت‌پلات (کرت‌های خرد شده) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. سیستم‌های مختلف بستر بذر شامل 1- تهیه بستر بذر کشت مرسوم (آماده‌سازی بستر بذر شامل شخم، دیسک، ماله و کاشت در هفته دوم آذرماه)، 2- بستر بذر دروغین (بستر با پشته‌های دائم) با کاربرد علف‌کش پاراکوات 4 لیتر در هکتار، 3- بستر بذر دروغین با کاربرد علف‌کش گلایفوسیت 6 لیتر در هکتار، 4- بستر بذر دروغین با کاربرد شعله‌افکن، 5- بستر بذر کاذب (بستر با پشته‌های غیردائم) با کولتیواتور (کولتیواتور از نوع تیلر) و کرت فرعی شامل سطوح مختلف کود نیتروژن (صفر، 100، 200 و 300 کیلوگرم در هکتار از اوره 46 درصد به ترتیب معادل صفر، 46، 92 و 138 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص) بود.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین بسترهای بذر و سطوح مختلف کود نیتروژن بر وزن خشک علف‌های‌هرز اختلاف معنی‌داری مشاهده گردید. بیشترین وزن خشک کل علف‌های‌هرز (96/73 گرم در مترمربع) در شرایط کاربرد 300 کیلوگرم در هکتار در بستر بذر دروغین در شرایط کاربرد شعله افکن و کمترین وزن خشک کل علف‌های‌هرز(37/6 گرم در مترمربع) در سطح کود 100 کیلوگرم در هکتار در بستر بذر دروغین به همراه کاربرد پاراکوات مشاهده گردید. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین تعداد دانه در سنبله (5/49) در کشت مرسوم با کاربرد 200 کیلوگرم در هکتار و کمترین تعداد دانه در سنبله (31) در بستر بذر دروغین و با استفاده از شعله افکن در شرایط عدم کاربرد کود نیتروژن به دست آمد. نتایج مقایسه میانگین اثر ساده سطوح مختلف کود نیتروژن و بسترهای مختلف بذر بر وزن هزار دانه نشان داد که بیشترین وزن هزار دانه (30/41 گرم) در کشت مرسوم و در بین سطوح مختلف کود نیتروژن بیشترین وزن هزار دانه (27/40 گرم) به سطح کود 300 کیلوگرم در هکتار اختصاص یافت. بیشترین عملکرد دانه گندم (5249 کیلوگرم در هکتار) در کشت مرسوم و کاربرد 300 کیلوگرم کود نیتروژن و کمترین عملکرد دانه (2852 کیلوگرم در هکتار) در بستر بذر دروغین و استفاده از شعله افکن در شرایط کاربرد کود نیتروژن 300 کیلوگرم در هکتار مشاهده گردید. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که بسترهای مختلف بذر به خصوص بستر بذر دروغین همراه با کاربردگلایفوسیت و پاراکوات در کاهش ماده خشک تولید علف‌های‌هرز نسبت به کولتیواتور و شعله افکن موفق‌تر بودند، اما با توجه به تاخیر کشت در بستر بذر دروغین و مصادف شدن مرحله زایشی و پرشدن دانه با تنش گرما، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه کاهش چشمگیری داشت.
نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که در شرایط عدم کنترل مناسب علف‌های‌هرز (شعله افکن)، سطوح بالاتر کود نیتروژن به مانند 300 کیلوگرم در هکتار منجر به افزایش شدید وزن خشک علف‌های‌هرز و کاهش صفات گندم گردید. کشت به موقع و مدیریت مقدار کود مصرفی می‌تواند در افزایش توان رقابتی گندم در برابر علف‌های‌هرز به عنوان یک ابزار غیرشیمیایی در مدیریت تلفیقی علف‌های‌هرز مورد توجه قرار گیرد.